Klasyka duchowości

Publikowanie we współczesnej nam epoce, choćby w przystępnej postaci, wyboru pism eremity tak przejrzystego i doskonałego, jakim był bł. Paweł (1476–1528), to świadome wyzwanie rzucone światu z ufnością i w nadziei, która nie zawodzi; w „szaleństwie” człowieka, który wie, że głupstwo u Boga jest mądrzejsze od zwodniczej mądrości ludzi.

Ten, kto wśród współczesnego zamętu szuka drogi, żeby wrócić do swojej izdebki, bez czego nie można spotkać żywej Prawdy, podejmie to wyzwanie. Erem może stanowić konkretną metaforę dla tak wielu spośród nas, którzy na pustkowiu teraźniejszości chcieliby zyskać pomoc, żeby żyć w „wewnętrznym klasztorze” przesyconym pragnieniem Boga.

Dla innych, bez wątpienia mniej licznych, ale „powołanych” w szczególny sposób, teksty zawarte w tej książce mogą służyć jako przewodnik do tego, by w dosłowny sposób znaleźć drogę do eremu: „O beata solitudo, o sola beatitudo!”.

Niemal przez całą starożytność chrześcijańską i przez średniowiecze wierzono, że Maria z Magdali (zob. Mt 27,56.61; Mk 15,40.47; 16,1.9; Łk 8,2; J 19,25; 20,1.11–18), Maria z Betanii, która podejmowała Pana, przysłuchiwała się Mu (zob. Łk 10,38–42) i namaściła Jego stopy olejkiem nardowym (zob. J 11,2; 12,3–7), kobieta, która – również w Betanii – namaściła głowę Pana (zob. Mt 26,6–13; Mk 14,3–9), i grzesznica, która obmyła Jego stopy łzami, aby następnie otrzeć je własnymi włosami (zob. Łk 7,36–50) – to jedna i ta sama osoba.

Chociaż nie brakuje ojców dostrzegających tu więcej kobiet, bł. Paweł Giustiniani bez wątpienia staje po stronie tych, którzy w św. Marii Magdalenie widzą jedną tylko osobę, i jak sam wyznaje, obdarza ją głębokim nabożeństwem – zyskał tę łaskę, że zostało ono umocnione również w eremie w Camaldoli. Jest aż pięć jego niewielkich dzieł poświęconych postaci Magdaleny:

1. Święta Maria Magdalena w Ewangelii. Pierwsza redakcja (SMMV I);

2. Święta Maria Magdalena w Ewangelii. Druga redakcja (SMMV II);

3. Święta Maria Magdalena, model życia kontemplacyjnego. Pierwsza redakcja łacińska (SMMlat I);

4. Święta Maria Magdalena, model życia kontemplacyjnego. Druga redakcja łacińska (SMMlat II);

5. Święta Maria Magdalena, model życia kontemplacyjnego. Redakcja w języku volgare (SMMvolg).

W SMMV II odnajdujemy typowy i wartościowy przykład rozważania nad świętym tekstem, zgodnie z nauczaniami skodyfikowanymi przez np. św. Lorenza (Wawrzyńca) Giustinianiego (1381–1456). Odwołanie się do tego autora wydaje się nam właściwe, zważywszy na jego autorytet w tej dziedzinie, a także przede wszystkim ze względu na bezpośrednią znajomość – udokumentowaną w sposób pewny – jaką utrzymywał z nim jego błogosławiony potomek (który zresztą wykazuje, że w dziedzinie duchowości ma wiele wspólnego ze świętym patriarchą).

Zresztą św. Lorenzo Giustiniani nie ogranicza się do tego, aby przedstawić scholastyczną definicję bądź naszkicować zasady i odczucia, na jakich powinna się opierać właściwa medytacja nad świętym tekstem, ale oferuje różne cenne tego przykłady…

Czerpiąc z wielkiego korpusu dzieł Giustinianiego, na stronicach niniejszego tomu chcemy przedstawić małą próbkę jego solilokwiów.

Ograniczymy się tutaj do napisanych w młodości, a zwłaszcza do tych, które zostały datowane przez samego autora. Oto ich wykaz:

– Rozmyślanie o wyrzeczeniu się swych dóbr i samego siebie, Jerozolima 1507 (Pensiero 1507);

– Wyznanie swych grzechów, pomiędzy 4 lipca a 6 sierpnia 1510 (Confessione);

– Rozmyślanie o bojaźni Bożej, koniec grudnia 1510 (Pensiero sul timore);

– Rozmyślanie o dobrodziejstwach i o miłosierdziu Boga, koniec grudnia 1510 (Pensiero sui benefici);

Zapraszamy do fascynującej podróży przez czasy wczesnochrześcijańskiego Mediolanu w towarzystwie św. Ambrożego z Mediolanu, wybitnego biskupa, mówcy i myśliciela. Jego dzieło "O dziewictwie" ukazuje nam tajemnice życia konsekrowanego, rzucając światło na wyjątkowy okres IV wieku, kiedy Kościół przechodził przez dynamiczne przemiany.

W czasach, gdy chrześcijaństwo stawało się coraz bardziej wpływową siłą społeczną, a liczba wyznawców rosła, św. Ambroży stał na czele Mediolanu, pełniąc rolę biskupa i pasterza. Jego pisma nie tylko przetrwały wieki, ale także wciąż inspirują i prowokują do refleksji.

"O dziewictwie" to jedno z tych niezwykłych dzieł, które ukazują głęboką troskę Ambrożego o duchowieństwo, dziewice konsekrowane oraz kult męczenników.

Autor, z wyjątkowym zmysłem literackim i dogłębną wiedzą teologiczną, prowadzi czytelnika przez moralno-ascetyczne rozważania na temat życia poświęconego Bogu.

Jego mowy, listy, hymny i komentarze biblijne pozostają niezwykłym dziedzictwem, a "O dziewictwie" stanowi perłę w koronie jego twórczości.

W historii chrześcijaństwa mamy kilka dzieł literackich, które pochodzą ze środowisk monastycznych, czytane są powszechnie do dzisiaj i szczególnie silnie wpłynęły na ukształtowanie się naszej duchowości, gdyż dały wyraz ludzkiej tęsknocie za Bogiem.

Jednym z takich dzieł jest Naśladowanie Chrystusa, które jak się okazuje mylnie przypisywane jest kanonikowi Tomaszowi z Kempen (1380–1471?) będącemu wyłącznie kopistą traktatu. Najwcześniejsze rękopiśmienne kopie Naśladowania pochodzą z Włoch i oczywiście nie są przez kopistów wyraźnie datowane. 

Ponieważ jednak cechy pisma i szczegóły wykonania pozwalają datować średniowieczne rękopisy z dużą dokładnością, jest pewne, że najstarsza zachowana kopia (podkreślmy: kopia już, nie pierwopis autorski), sporządzona w Vercelli i tam do dziś przechowywana, powstała między rokiem 1280 a 1330. Nie później. Otóż nawet koniec tego przedziału czasowego to jeszcze równe pół wieku przed przyjściem na świat Tomasza a Kempis, któremu na północny wschód od Alp przypisuje się do dzisiaj autorstwo tej księgi; a blisko sto lat przed jego dojrzałą działalnością pisarską.

Treścią tej książki jest afirmacja wyboru Boga, tak pełna i radykalna, że mnóstwo czytelników widzi w niej po prostu negację wszelkich ludzkich wartości. Ale co w takim razie powiedzieć o Ewangelii, w której Chrystus wyraźnie żąda tak pełnego postawienia Go na czele swoich miłości, żeby w porównaniu z Nim każda inna miłość, nawet do własnego życia, była jakby odrzuceniem?

Jan Klimak miał posiadać wyjątkowe wykształcenie i wiedzę. Pozostawił po sobie niezwykłe dzieło, Drabinę raju, które jest zarysem drogi do świętości. Napisał je na prośbę przełożonego sąsiedniego monasteru z Raithau.

W swojej pisarskiej i teologicznej koncepcji odwołuje się do wizji Jakuba, który uciekając przed Ezawem, zasnął w drodze: We śnie ujrzał drabinę opartą na ziemi, sięgającą swym wierzchołkiem nieba, oraz aniołów Bożych, którzy się wspinali i schodzili po niej na dół (Rdz 28,12).

Do tego zdarzenia nawiązuje Jezus w rozmowie z Natanaelem: Zobaczysz jeszcze więcej niż to (…). Ujrzycie niebiosa otwarte i aniołów Bożych wstępujących i zstępujących nad Syna Człowieczego (J 1,50–51).

Drabina staje się dla pisarza obrazem zstępowania Boga ku człowiekowi, a przede wszystkim wędrówki człowieka ku Bogu, która przypomina wspinanie się po trzydziestu szczeblach. Stanowią one literacką metaforę, ale też oddają osobiste doświadczenie duchowe autora, który przez czterdzieści lat prowadził życie pustelnicze

Święty Augustyn według niektórych badaczy miał wygłosić od trzech do czterech tysięcy kazań, z których do naszych czasów zachowało się niespełna czterysta.

Kazania w tłumaczeniu ks. Antoniego Żurka – zebrane w tym tomie – to 59 kazań i katechez, dla których punktem wyjścia lub osnową jest tekst Ewangelii według św. Mateusza.

Mają one różny charakter i zostały wygłoszone w różnych okolicznościach, w wielu miejscach oraz na przestrzeni wielu lat. Niektóre z tych okoliczności udało się uściślić, w przypadku innych można tylko podać przybliżone dane. Z dużą dozą pewności można jedynie przyjąć, że wszystkie powstały w okresie biskupiej posługi Augustyna z Hippony.

Powodem napisania o Jedności Kościoła katolickiego było odszczepieństwo, które w Kościele wywołał Nowacjan. Św. Cyprian postanowił położyć koniec zabiegom zwolenników tej sekty, utwierdzając wiernych w wierze i w przywiązaniu do prawego Kościoła.

Książka ta to duchowe dziełko jednego  najstarszych Ojców Kościoła, św. Cypriana z Kartaginy, który żył i pisał w III wieku wśród ognia prześladowań a swą naukę opieczętował męczeństwem.

Jego pisma oświecały umysły, lecz jeszcze bardziej zagrzewały serca i podnosiły je od rzeczy znikomych do Boga.

Jego dzieła są dziś bardzo cenne, bo i dziś miliony chrześcijan potrzebują pociechy oraz by słowem natchnionym wzmacniano ich wśród coraz cięższej walki z kłamstwem, obłudą i nędzą; aby serca podnoszono od łudzących przyjemności i rozkoszy tego świata do rzeczy niebieskich. 

Zamieszczone w zbiorze homilie na okres paschalny nie zostały pomyślane przez ich autora, św. Grzegorza z Nyssy (ok. 335 – ok. 395), jako spójny cykl. Są one zróżnicowane zarówno pod względem treści, stylu, poruszanych zagadnień, jak i objętości.

Nie łączy ich też wspólny temat, myśl przewodnia czy wykorzystanie podobnych tekstów biblijnych. Jednak analogiczny zestaw pięciu homilii Grzegorza z Nyssy został już opublikowany w przekładzie na kilka języków nowożytnych. Teksty te są świadectwem poszukiwań, wiary i dylematów, które wyrastały z doświadczenia świąt okresu paschalnego we wspólnotach, dla których głosił biskup Nyssy. Trzy z nich zostały wygłoszone z okazji święta Paschy, zaś dwie pozostałe z okazji Wniebowstąpienia i Zesłania Ducha Świętego.

Przekład homilii poprzedza rozszerzony naukowy wstęp tłumacza Radosława Więcławka OP dotyczący specyfiki dzieła, jego datacji oraz treści i tematów przewodnich.

Klasyka duchowości, najpopularniejszy - po Biblii - tekst chrześcijański, niezastąpiona pomoc w drodze do świętości, ulubiona lektura wielu spośród tych, którzy osiągnęli szczyty duchowego rozwoju i przyjaźni z Bogiem, m.in. św. Ignacego Loyoli, św. Teresy z Lisieux, św. Josemaríi Escrivy.

Tłumaczona z łaciny na dziesiątki języków, również kilkukrotnie na polski. Teraz dostępna w świeżym, nieafektowanym, przystępnym, a zarazem oryginalnym i subtelnym przekładzie autorstwa ks. Jana Ożoga SI, znanego czytelnikom m.in. z tłumaczenia "Ćwiczeń duchownych" św. Ignacego.

Z chwilą gdy obecność Ducha Bożego ujawniała się w którymś z miesz­­kańców pustyni, można było szanować go ze względu na Boga i na­­zywać go abba. Ta obecność okazywała się przede wszystkim przez dar słowa. Ostatecznie więc abba nie znaczy nic innego niż: ojciec duchowy, przez którego Bóg mówi.

Abba Mojżesz któregoś dnia zobaczył Ducha Świętego zstępującego na jego ucznia Zachariasza; odtąd zaczął zwracać się do niego, jak do swego ojca duchowego: „Powiedz mi, co mam robić... bo widziałem Ducha zstępującego na ciebie i od tej chwili czuję konieczną potrzebę, by się ciebie radzić”.

Takie jest pochodzenie apoftegmatów i sekret ich niezwykłej popularności we wszystkich czasach i we wszystkich krajach. Pierwsi pustelnicy egipscy, zaprowadzeni przez Ducha na pustynię śladem Jezusa, zostali napełnieni Jego darami i stali się dla swych braci żywymi obrazami świętości, mądrości, dobroci i miłosierdzia Bożego.

.

Oglądani z daleka, poznawani przez syntetyczne relacje historyków Kościoła, pierwsi egipscy mnisi zlewają się w jedną szaroburą masę: wszystko to zakapturzone, wszystko ucieka od ludzi, pości, umartwia się i podobno z jakiejś niejasnej racji ma blisko do Pana Boga. Cóż, równie bezkształtnie wygląda każda grupa ludzka, albo i każdy gatunek stworzeń, widziany z zewnątrz.

Oprócz informacji rzetelnych składają się na taki obraz także bajki, nieporozumienia i rzadko kwestionowane tzw. poglądy obiegowe. Mamy takie poglądy i przekonania o różnych narodach, mamy i o grupach zawodowych. Ojcowie Pustyni dzielą po prostu wspólny los wszystkich „obcych”. I jak człowiek, który na przykład doskonale wie od dziecka, „jacy są Niemcy”, a kiedy wreszcie pojedzie do Niemiec, zaczyna odkrywać, że są – jak wszyscy ludzie – bardzo różni, tak i ten dopiero, kto zawiera bliższą znajomość z Ojcami, zaczyna odkrywać różnice: usposobień, charakterów, stylu pobożności.

On jest Głową Ciała – Kościoła (Kol 1,18). Kościół od początku swojego istnienia zmagał się z wyzwaniami, które nie straciły nic ze swej aktualności: obroną doktryny, relacją między władzą i odpowiedzialnością, etyką seksualną, obecnością modlitwy w życiu.

Święty Atanazy, biskup starożytnej Aleksandrii nazwany później Wielkim, przez całe życie walczył  o to, by jego Kościół zachował wierność Chrystusowi. Zebrane tu listy są tego najlepszym świadectwem.

Wybitni polscy mistycy są niemal nieznani. Wynika to głównie z tego, że ich najwybitniejsze dzieła pisane były po łacinie. Dziś udaje się uzupełnić to poważne uchybienie w polskiej literaturze duchowej poprzez publikację pierwszego polskiego tłumaczenia "Traktatu o najkrótszej drodze do doskonałości". Te znakomite rozważania ukazują drogę, która ma zaprowadzić człowieka do Boga i do zjednoczenia z nim.

Do Barsanufiusza i Jana, dwóch świątobliwych pustelników zwracano się z pytaniami dotyczącymi wyjaśnienia zarówno poważnych problemów duchowych jak i praktycznych zagadnień dnia codziennego. Z 850 listów wybrano te, które dotyczą modlitwy, śmierci i radzenia sobie z grzeszną naturą człowieka: gniewem i nienawiścią. Ta próbka talentu Starców spod Gazy zachęca do zapoznania się z całą kolekcją ich listów.

Od dwóch tysiąc lat, ludzie szukający wskazówek życia duchowego udają się do klasztorów aby w ich kontemplacyjnej atmosferze zbliżyć się choć odrobinę do Boga. Jednym z takich miejsc jest słynąca z ortodoksyjnych mnichów Góra Athos. Mimo, że wiele klasztorów z Góry Athos stoi dziś pustych, nadal przybywa tam co roku kilka milionów wyznawców różnych chrześcijańskich wyznań aby zobaczyć, jak powinno wyglądać prawdziwe chrześcijańskie życie. W tej książce spotkamy się ze świadectwem tego życia. Książka powstała na podstawie rozmów autora z mnichami z Athos.

Homilie Orygenesa do Pięcioksięgu należą do najważniejszych dzieł egzegetycznych starożytności. Powstały między rokiem 245 a 250 w Cezarei Palestyńskiej, gdzie Orygenes głosił je wiernym, a uczniowie stenografowali. Zachowały się jednak tylko w łacińskim przekładzie Rufina z Akwilei.
Orygenes koncentruje się w nich na wybranych zagadnieniach i postaciach, stosując do ich objaśnienia metodę alegorezy, która mu daje nieograniczone możliwości interpretacji tekstu. Zakłada bowiem, że sens Pisma Świętego jest nieskończony i zawsze pod jego jedną warstwą kryje się inna, głębsza.

Cezary uznawał nauczanie za jedno z najważniejszych zadań duszpasterskich i znany jest głównie jako kaznodzieja. Jego biografowie podają, że nauczał wiernych w każdą niedzielę i we wszystkie święta, a także często w ciągu tygodnia. Do dzisiaj zachowało się 238 kazań, które sklasyfikowano na: kazania upominające (1-80), nazywane Kazaniami do ludu, o Piśmie Świętym (81-186), na poszczególne święta (187-213), o świętych (214-232) i do mnichów (233-238).