Klasyka duchowości

Zapraszamy do fascynującej podróży przez czasy wczesnochrześcijańskiego Mediolanu w towarzystwie św. Ambrożego z Mediolanu, wybitnego biskupa, mówcy i myśliciela. Jego dzieło "O dziewictwie" ukazuje nam tajemnice życia konsekrowanego, rzucając światło na wyjątkowy okres IV wieku, kiedy Kościół przechodził przez dynamiczne przemiany.

W czasach, gdy chrześcijaństwo stawało się coraz bardziej wpływową siłą społeczną, a liczba wyznawców rosła, św. Ambroży stał na czele Mediolanu, pełniąc rolę biskupa i pasterza. Jego pisma nie tylko przetrwały wieki, ale także wciąż inspirują i prowokują do refleksji.

"O dziewictwie" to jedno z tych niezwykłych dzieł, które ukazują głęboką troskę Ambrożego o duchowieństwo, dziewice konsekrowane oraz kult męczenników.

Autor, z wyjątkowym zmysłem literackim i dogłębną wiedzą teologiczną, prowadzi czytelnika przez moralno-ascetyczne rozważania na temat życia poświęconego Bogu.

Jego mowy, listy, hymny i komentarze biblijne pozostają niezwykłym dziedzictwem, a "O dziewictwie" stanowi perłę w koronie jego twórczości.

W historii chrześcijaństwa mamy kilka dzieł literackich, które pochodzą ze środowisk monastycznych, czytane są powszechnie do dzisiaj i szczególnie silnie wpłynęły na ukształtowanie się naszej duchowości, gdyż dały wyraz ludzkiej tęsknocie za Bogiem.

Jednym z takich dzieł jest Naśladowanie Chrystusa, które jak się okazuje mylnie przypisywane jest kanonikowi Tomaszowi z Kempen (1380–1471?) będącemu wyłącznie kopistą traktatu. Najwcześniejsze rękopiśmienne kopie Naśladowania pochodzą z Włoch i oczywiście nie są przez kopistów wyraźnie datowane. 

Ponieważ jednak cechy pisma i szczegóły wykonania pozwalają datować średniowieczne rękopisy z dużą dokładnością, jest pewne, że najstarsza zachowana kopia (podkreślmy: kopia już, nie pierwopis autorski), sporządzona w Vercelli i tam do dziś przechowywana, powstała między rokiem 1280 a 1330. Nie później. Otóż nawet koniec tego przedziału czasowego to jeszcze równe pół wieku przed przyjściem na świat Tomasza a Kempis, któremu na północny wschód od Alp przypisuje się do dzisiaj autorstwo tej księgi; a blisko sto lat przed jego dojrzałą działalnością pisarską.

Treścią tej książki jest afirmacja wyboru Boga, tak pełna i radykalna, że mnóstwo czytelników widzi w niej po prostu negację wszelkich ludzkich wartości. Ale co w takim razie powiedzieć o Ewangelii, w której Chrystus wyraźnie żąda tak pełnego postawienia Go na czele swoich miłości, żeby w porównaniu z Nim każda inna miłość, nawet do własnego życia, była jakby odrzuceniem?

Jan Klimak miał posiadać wyjątkowe wykształcenie i wiedzę. Pozostawił po sobie niezwykłe dzieło, Drabinę raju, które jest zarysem drogi do świętości. Napisał je na prośbę przełożonego sąsiedniego monasteru z Raithau.

W swojej pisarskiej i teologicznej koncepcji odwołuje się do wizji Jakuba, który uciekając przed Ezawem, zasnął w drodze: We śnie ujrzał drabinę opartą na ziemi, sięgającą swym wierzchołkiem nieba, oraz aniołów Bożych, którzy się wspinali i schodzili po niej na dół (Rdz 28,12).

Do tego zdarzenia nawiązuje Jezus w rozmowie z Natanaelem: Zobaczysz jeszcze więcej niż to (…). Ujrzycie niebiosa otwarte i aniołów Bożych wstępujących i zstępujących nad Syna Człowieczego (J 1,50–51).

Drabina staje się dla pisarza obrazem zstępowania Boga ku człowiekowi, a przede wszystkim wędrówki człowieka ku Bogu, która przypomina wspinanie się po trzydziestu szczeblach. Stanowią one literacką metaforę, ale też oddają osobiste doświadczenie duchowe autora, który przez czterdzieści lat prowadził życie pustelnicze

Powodem napisania o Jedności Kościoła katolickiego było odszczepieństwo, które w Kościele wywołał Nowacjan. Św. Cyprian postanowił położyć koniec zabiegom zwolenników tej sekty, utwierdzając wiernych w wierze i w przywiązaniu do prawego Kościoła.

Książka ta to duchowe dziełko jednego  najstarszych Ojców Kościoła, św. Cypriana z Kartaginy, który żył i pisał w III wieku wśród ognia prześladowań a swą naukę opieczętował męczeństwem.

Jego pisma oświecały umysły, lecz jeszcze bardziej zagrzewały serca i podnosiły je od rzeczy znikomych do Boga.

Jego dzieła są dziś bardzo cenne, bo i dziś miliony chrześcijan potrzebują pociechy oraz by słowem natchnionym wzmacniano ich wśród coraz cięższej walki z kłamstwem, obłudą i nędzą; aby serca podnoszono od łudzących przyjemności i rozkoszy tego świata do rzeczy niebieskich. 

Z chwilą gdy obecność Ducha Bożego ujawniała się w którymś z miesz­­kańców pustyni, można było szanować go ze względu na Boga i na­­zywać go abba. Ta obecność okazywała się przede wszystkim przez dar słowa. Ostatecznie więc abba nie znaczy nic innego niż: ojciec duchowy, przez którego Bóg mówi.

Abba Mojżesz któregoś dnia zobaczył Ducha Świętego zstępującego na jego ucznia Zachariasza; odtąd zaczął zwracać się do niego, jak do swego ojca duchowego: „Powiedz mi, co mam robić... bo widziałem Ducha zstępującego na ciebie i od tej chwili czuję konieczną potrzebę, by się ciebie radzić”.

Takie jest pochodzenie apoftegmatów i sekret ich niezwykłej popularności we wszystkich czasach i we wszystkich krajach. Pierwsi pustelnicy egipscy, zaprowadzeni przez Ducha na pustynię śladem Jezusa, zostali napełnieni Jego darami i stali się dla swych braci żywymi obrazami świętości, mądrości, dobroci i miłosierdzia Bożego.

.

Oglądani z daleka, poznawani przez syntetyczne relacje historyków Kościoła, pierwsi egipscy mnisi zlewają się w jedną szaroburą masę: wszystko to zakapturzone, wszystko ucieka od ludzi, pości, umartwia się i podobno z jakiejś niejasnej racji ma blisko do Pana Boga. Cóż, równie bezkształtnie wygląda każda grupa ludzka, albo i każdy gatunek stworzeń, widziany z zewnątrz.

Oprócz informacji rzetelnych składają się na taki obraz także bajki, nieporozumienia i rzadko kwestionowane tzw. poglądy obiegowe. Mamy takie poglądy i przekonania o różnych narodach, mamy i o grupach zawodowych. Ojcowie Pustyni dzielą po prostu wspólny los wszystkich „obcych”. I jak człowiek, który na przykład doskonale wie od dziecka, „jacy są Niemcy”, a kiedy wreszcie pojedzie do Niemiec, zaczyna odkrywać, że są – jak wszyscy ludzie – bardzo różni, tak i ten dopiero, kto zawiera bliższą znajomość z Ojcami, zaczyna odkrywać różnice: usposobień, charakterów, stylu pobożności.

Wybitni polscy mistycy są niemal nieznani. Wynika to głównie z tego, że ich najwybitniejsze dzieła pisane były po łacinie. Dziś udaje się uzupełnić to poważne uchybienie w polskiej literaturze duchowej poprzez publikację pierwszego polskiego tłumaczenia "Traktatu o najkrótszej drodze do doskonałości". Te znakomite rozważania ukazują drogę, która ma zaprowadzić człowieka do Boga i do zjednoczenia z nim.

Do Barsanufiusza i Jana, dwóch świątobliwych pustelników zwracano się z pytaniami dotyczącymi wyjaśnienia zarówno poważnych problemów duchowych jak i praktycznych zagadnień dnia codziennego. Z 850 listów wybrano te, które dotyczą modlitwy, śmierci i radzenia sobie z grzeszną naturą człowieka: gniewem i nienawiścią. Ta próbka talentu Starców spod Gazy zachęca do zapoznania się z całą kolekcją ich listów.

Od dwóch tysiąc lat, ludzie szukający wskazówek życia duchowego udają się do klasztorów aby w ich kontemplacyjnej atmosferze zbliżyć się choć odrobinę do Boga. Jednym z takich miejsc jest słynąca z ortodoksyjnych mnichów Góra Athos. Mimo, że wiele klasztorów z Góry Athos stoi dziś pustych, nadal przybywa tam co roku kilka milionów wyznawców różnych chrześcijańskich wyznań aby zobaczyć, jak powinno wyglądać prawdziwe chrześcijańskie życie. W tej książce spotkamy się ze świadectwem tego życia. Książka powstała na podstawie rozmów autora z mnichami z Athos.

Postać duchowego ojca zarysowała się w pełni w pierwotnym środowisku monastycznym, w którym ważne miejsce zajmowali m.in. żyjący w V–VI w. święci mnisi: Barsanufiusz i Jan z Gazy.

Swoją działalnością wpisali się oni w życie monastyczne na terenie Palestyny, które od IV w. przeżywało tam rozkwit. Ich zadanie jako przewodników miało się opierać na głębokiej relacji z Bogiem i prowadzić podopiecznych do większej dyspozycyjności i otwartości na działanie Ducha Świętego.

Przez kilkanaście lat Barsanufiusz i Jan towarzyszyli duchowo swoim podopiecznym,pisząc do nich listy. Zapewne kierowali się przy tym pragnieniem życia w większym wyciszeniu, które nie będzie zakłócane rozmowami z innymi ludźmi. Choć wielu autorów nie zachęca do podejmowania kierownictwa duchowego w formie korespondencji, to są i tacy, którzy twierdzą, że towarzyszący za pomocą tekstów mogą swoje rady bardziej przemyśleć i przemodlić.

Sentencje mnichów to pouczające mądrości ubrane w krótkie opowieści z życia religijnych mędrców. Przypowieści pełne są refleksji i przemyśleń, czasem praktycznych porad, które pokazują zagadnienia „miłości” i „przyjaźni” w świetle doświadczenia mnichów. Słowo, zapomniane trochę jako narzędzie pomocy, w prezentowanych przypowieściach staje się wsparciem dla ludzi szukających porady, rozwiązania problemu, czy wskazania drogi postępowania w konkretnej sytuacji.

Zebrane przypowieści to zbiór mądrości mnichów i pustelników – ich asceza, odrzucenie dóbr życia codziennego, ubogaciło ich życie duchowe, z którego, jak widać, możemy korzystać do dzisiaj.

Sentencje mnichów to pouczające mądrości ubrane w krótkie opowieści z życia religijnych mędrców. Przypowieści pełne są refleksji i przemyśleń, czasem praktycznych porad, które pokazują zagadnienia „miłości” i „przyjaźni” w świetle doświadczenia mnichów. Słowo, zapomniane trochę jako narzędzie pomocy, w prezentowanych przypowieściach staje się wsparciem dla ludzi szukających porady, rozwiązania problemu, czy wskazania drogi postępowania w konkretnej sytuacji.

Zebrane przypowieści to zbiór mądrości mnichów i pustelników – ich asceza, odrzucenie dóbr życia codziennego, ubogaciło ich życie duchowe, z którego, jak widać, możemy korzystać do dzisiaj.