Tyniec - Wydawnictwo Benedyktynów

Niniejszy tom pism ojca Piotra Rostworowskiego zawiera konferencje, homilie, komentarze do wybranych ksiąg Pisma Świętego, a także myśli wygłoszone podczas spotkań i rekolekcji w klasztorze warszawskim Sióstr Benedyktynek – Sakramentek w latach 50’ i 60’ XX wieku.

Opracowanie zostało przygotowane w oparciu o dostępne w bibliotece klasztornej maszynopisy i notatki sporządzone przez Siostry

W natłoku rozmaitych spraw, jakie mamy do załatwienia, przeprowadzenia, prac do zrobienia… rzeczywiście można się pogubić. Kiedy się wreszcie zmęczymy tym zabieganiem, pojawia się pytanie: A o co właściwie w życiu chodzi? Po co żyjemy? Jeżeli byśmy osiągnęli wszystko z tego, co sobie wymarzyliśmy, czy rzeczywiście dałoby nam to szczęście?

Odpowiedź na to pytanie nie jest zbyt trudna. Wystarczy sobie jedynie wyobrazić taką sytuację. Co wtedy widzimy? Czy to naprawdę byłaby pełnia szczęścia i radość? 

Kiedy się przyjrzymy dialogom Pana Jezusa z ludźmi, to zauważymy, że często dochodzi do zasadniczego nieporozumienia w odniesieniu do tego, o czym mówił: On mówił o życiu nowym, co w innych miejscach nazywa królestwem Bożym, a ludzie ciągle myśleli o życiu, jakie tutaj przeżywają. Widać, jak są całkowicie owładnięci swoim zwykłym doświadczeniem i nie są w stanie ponad nie wyjść.

Kryzys połowy życia to wstrząs, który obejmuje wszystkie elementy życia ludzkiego, by je porozdzielać i na nowo poukładać. Spoglądając oczyma wiary można widzieć w tym kryzysie rękę samego Boga.

Żyjesz w hałasie i zabieganiu. Nie potrafisz w sobie odnaleźć ciszy. A może się jej boisz. W tym pośpiechu często słyszysz jedynie słowa, które do Ciebie nie trafiają. Potrzebujesz uciszyć serce.

Szansą jest dla Ciebie modlitwa Jezusowa, uświęcona wielowiekową tradycją. Jedno zdanie zaczerpnięte z Ewangelii. Ono pomoże Ci się odnaleźć. Zaczniesz słyszeć, rozumieć, czuć.

Wyrusz w tę podróż!

Stosunek rozumu do wiary jest niewątpliwie jednym z najczęściej podejmowanych zagadnień. Filozofowie i teologowie bardzo różnie starają się do niego podejść. Często jednak przeintelektualizowane rozważania zbyt teoretycznie traktują zarówno rozum, jak i wiarę. Zapomina się w nich o tym, że rozum w człowieku nie ogranicza się do racjonalizmu.

Ojciec Piotr Rostworowski pokazuje, że wiara jest po prostu mądra, a tym samym rozumna. Mądrość w człowieku nie jest wynikiem racjonalnych dywagacji, ale światłem, które go oświeca, jeżeli na to światło potrafi się otworzyć. 

Ojciec Piotr Rostworowski, mnich – nie profesor teologii, czy filozofii, stara się przypomnieć najprostsze i jednocześnie najważniejsze prawdy dotyczące wiary chrześcijańskiej, przede wszystkim, że nie jest ona światopoglądem, ale przyjęciem samego Boga jako Osoby. Dlatego nie da się wiary oddzielić od miłości. To wejście w więź miłości z Bogiem pociąga dopiero za sobą przyjęcie wszystkich prawd objawionych.

Aby zyskać wszystko, trzeba wszystko oddać. Taka jest prawda o życiu. To nam pokazał Pan Jezus swoim życiem i śmiercią. Życie, jakie nam objawił, jest zupełnie nowe, inne niż życie dotychczasowe. Stąd wielka trudność rozpoznania Jezusa zmartwychwstałego i zrozumienia tego, co się wydarzyło.

Mogą to zrozumieć jedynie ci, którzy Go umiłowali i Jemu zawierzyli. Jezus nie objawia się ani swoim wrogom, ani ludziom obojętnym, ale jedynie przyjaciołom, „wybranym świadkom”, którzy potem poniosą tę prawdę innym i przez wiarę przekażą im doświadczenie nowości życia w Duchu.

Od głoszenia tego zmartwychwstania zaczyna się także orędzie chrześcijańskiej wiary.

Ojciec Włodzimierz zauważa, iż tak jak z modlitwą, tak i z postem – kwestia skuteczności jest próbą prawdziwego otwarcia serca. Otwarcia zmysłów na głos Boga, a nie na głosy naszych potrzeb, gdyż przeważnie to „nasze oczekiwania stanowią największą przeszkodę na drodze modlitwy i spotkania z Bogiem”.

Tymczasem ON „przychodzi tak, jak sam chce i zawsze zaskakuje, zawsze jest inaczej, niż sobie to wyobrażamy”.

Cóż prostszego od wyboru: oczywiście życie! Kto by wybierał śmierć?! Ale właśnie takiego wyboru kiedyś człowiek dokonał i do dzisiaj żyjemy w cieniu tego wyboru. Jest to paradoks, który jednak polega na zasadniczym nieporozumieniu odnoszącym się życia. Każdy z nas chce przecież żyć. Co jednak przez życie rozumie? Czym jest życie?

Jak można rozpoznać, co prawdziwie pochodzi od Boga i czy można temu zawierzyć? W jaki sposób patrzeć na sam problem poznania Bożej woli i jej podjęcia? Dobre rozeznanie daje nam właściwą orientację w życiu. Natomiast fałszywe rozeznanie prowadzi do tragedii.

Z wielką radością oddajemy w ręce Czytelników tom 100. serii Źródła Monastyczne: Reguły (De institutis coenobiorum) świętego Jana Kasjana.

Dzieło, które czytelnik bierze do ręki, ma swoje wyjątkowe miejsce w literaturze ascetycznej. Ten obszerny traktat powstały w południowej Galii w latach 420–424 kształtował zachodnią myśl monastyczną przez długie lata, między innymi wywarł wpływ na dwa najważniejsze teksty łacińskiej normatywy  klasztornej: Regułę Mistrza oraz Regułę św. Benedykta.

Przebaczenie jest lekarstwem leczącym ranę zadaną wzajemnej więzi osobowej, która ze swej natury winna być więzią miłości. Czło­wiek jako osoba potrzebuje bowiem do życia szczególnej więzi, jaką jest miłość. Nie chodzi tutaj o emocjonalne rozbudzenie, cha­rakterystyczne dla zakochania i miłości ero­tycznej. Miłość nie sprowadza się do uczuć. Ona polega na szczególnym wzajemnym odniesieniu się do siebie osób, na obdarowaniu drugiego i przyjęciu go jako daru dla siebie.

Bóg przychodzi w ciszy. Prorok Eliasz oczekiwał Go w burzy i wichurze a On przyszedł w lekkim powiewie. Mistrzowie duchowi uczą nas właśnie tego, jak szukać Boga w kontemplacji aby go odnaleźć. Nasza książka to swojego rodzaju przewodnik po trzech najważniejszych tradycjach medytacyjnych zachodniego chrześcijaństwa: benedyktyńskiej, karmelitańskiej i ignacjańskiej.

To nie jest nauka o ośmiu grzechach głównych – to jest nauka o ośmiu rodzajach złych myśli. Grzech w pewnym sensie jest owocem, który wyrasta z myśli, a myśl z kolei jest jak korzeń - na to zwraca opracowanie Pomiędzy grzechem a myślą. O ośmiu duchach zła Ewagriusza z Pontu.

Dla Diadocha modlitwa i asceza są zewnętrznymi przejawami istniejącej wewnątrz relacji między Bogiem a człowiekiem. Zaznacza on jednak, że nie jest czymś właściwym określanie jakości tej relacji na podstawie zewnętrznych przejawów. 

Dlatego właśnie podkreśla, że to pokora najbardziej pomaga w osiągnięciu zdrowej bezinteresowności, bo prowadzi do zapomnienia o własnym sukcesie i postępie, co z kolei umożliwia to, aby modlić się jak należy, według własnego stanu.

Kiedy jednak ktoś doświadczył już żarliwości w modlitwie, przekraczającej wszelką szerokość i obejmującej wszystko, powinien bezustannie szukać tego stanu, spędzając w nim jak najwięcej czasu.

Jeżeli zakonnica czuje się nieszczęśliwa, może powinna by sprawdzić, jak zachowuje prawo Pańskie. Oczywiście w tym momencie siostra Petronela odpowiada natychmiast, że nieszczęśliwa jest nie dlatego, że sama nie zachowuje prawa, ale dlatego, że go nie zachowuje jej otoczenie. Nie jest winowajczynią, tylko ofiarą cudzych win i wykroczeń przeciw prawu Bożemu. Ale psalmista nie mówi: Szczęśliwy, który żyje pośród ludzi zachowujących prawo Pańskie, tylko: Szczęśliwy, który sam postępuje zgodnie z prawem Pańskim.

Czy psalmista z nas drwi? Albo może nie zna życia i nie wie, co nam potrafią nabruździć bliźni? Wie aż za dobrze! Wie i to, co inni nam potrafią zrobić, i co my innym. I wie, że zważone na sprawiedliwej szali, bez egoizmu, nerwów i jednostronności, bardzo często jedno drugie wyrównuje; a jeżeli zostawia kogoś bardziej winnym, to może czasem właśnie nas, a nie nasze otoczenie.

Ale psalmista wie także, co jest istotą szczęścia; nie wyrównanie naszych rachunków z bliźnimi, ale wierność Bogu. Nic nie daje takiego szczęścia jak czyste wobec Boga sumienie. Dlatego powiedziano: Szczęśliwi, których droga nieskalana.

Książka przedstawia naukę Ewagriusza z Pontu (345–399) na temat ośmiu duchów zła zwanych też myślami namiętnymi (gr. logismoi) atakujących każdego człowieka czyli obżarstwa, nieczystości, chciwości, smutku, gniewu (złości), acedii, próżności i pychy.

„Księga Starców” (Gerontikon) to najstarszy zbiór nauk wczesnych monastycznych „ojców”, pierwsza zachowana próba spisania mądrości pustyni.

W czasie jej spisywania mądrość ta mogła sobie liczyć około stu lat, więc było to dwa lub trzy pokolenia doświadczeń. I już wtedy była na tym poziomie znajomości praw rządzących życiem duchowym i ludzką psychiką, na którym trwa nadal. Jakiś pustelnik, może mnich wędrowny, postanowił sobie, że zamiast chodzenia jak dotąd do ojców po słowo, lepiej będzie mieć ich nauki dostępne i powielone na piśmie, więc on je spisze.

Czytelnik dostaje do ręki zapis konferencji wygłaszanych w klasztorze w Żarnowcu w latach 2018–2021 przez s. Małgorzatę Borkowską i następnie spisanych. Stąd nieco gawędziarski charakter tej książki. Jest ona mimo to częścią większego cyklu komentującego najważniejsze dzieła literatury monastycznej, które miały szczególny wpływ tak na rozwój życia zakonnego w chrześcijaństwie, jak i na kulturę chrześcijańską w ogóle. Są to, w chronologicznym porządku powstawania: Księga Starców, Reguła św. Benedykta i księga O naśladowaniu Chrystusa. Jeśli dodamy Wyznania św. Augustyna, otrzymamy właściwie komplet najsłynniejszych w Kościele zapisów odwiecznej tęsknoty ludzkiej do Boga.

Publikacja Nad księgami opata Jana o naśladowaniu Chrystusa zawiera tekst O naśladowaniu Chrystusa oraz komentarz s. Małgorzaty Borkowskiej OSB.

W historii chrześcijaństwa mamy kilka dzieł literackich, które pochodzą ze środowisk monastycznych, czytane są powszechnie do dzisiaj, i szczególnie silnie wpłynęły na ukształtowanie się naszej duchowości, gdyż dały wyraz ludzkiej tęsknocie za Bogiem.

Najstarsze z nich to Księga starców i narosła wokół niej literatura egipskiej pustyni. Dalej, Wyznania św. Augustyna; zaliczam je do literatury monastycznej, gdyż autor był wedle ówczesnych pojęć mnichem, chociaż w mieście; założył nawet wspólnotę, napisał dla niej regułę, i jak większość Ojców Kościoła został biskupem z mnicha właśnie.

Następna jest Reguła św. Benedykta; jej nauka, ale przede wszystkim jej praktyka w niezliczonych wspólnotach, kształtowała życie chrześcijańskie (jak pisze Rowan Williams) przez sam fakt, że ukształtowała mnóstwo osobowości, które z kolei kształtowały społeczeństwo. Czwarta jest księga O naśladowaniu Chrystusa.

Najwcześniejsze rękopiśmienne kopie Naśladowania pochodzą z Włoch i oczywiście nie są przez kopistów wyraźnie datowane. Ponieważ jednak cechy pisma i szczegóły wykonania pozwalają datować średniowieczne rękopisy z dużą dokładnością, jest pewne, że najstarsza zachowana kopia (podkreślmy: kopia już, nie pierwopis autorski), sporządzona w Vercelli i tam do dziś przechowywana, powstała między rokiem 1280 a 1330. Nie później. Otóż nawet koniec tego przedziału czasowego to jeszcze równe pół wieku przed przyjściem na świat Tomasza a Kempis (1380-1471), któremu na północny wschód od Alp przypisuje się do dzisiaj autorstwo tej księgi; a blisko sto lat przed jego dojrzałą działalnością pisarską.

Werset Pieśni nad Pieśniami, z którego zaczerpnięty jest tytuł, w całości brzmi: Mój miły jest mi woreczkiem mirry, między piersiami mymi położonym (Pnp 1,13); kobiety w starożytności nosiły na szyi woreczek z tą żywicą, aby nieustannie wdychać jej przyjemny zapach). Są to słowa oblubienicy, która rozmyśla o swoim oblubieńcu – ukochanym.

Święty Bernard z Clairvaux widzi w tym obrazie duszę człowieka wierzącego, który stale medytuje i rozważa tajemnice z życia Jezusa, a zwłaszcza Mękę Pańską, a owoc tego jest tak miły, jak zapach unoszący się z woreczka mirry.

Opat Klarewaleński w genialny sposób przyrównuje Mękę Pańską do mirry: wonnej żywicy, która ma bardzo gorzki smak, a zarazem bardzo przyjemny zapach. Tak samo pasja Jezusa była wydarzeniem nadzwyczaj gorzkim, brutalnym i niesprawiedliwym, a jednocześnie wydała najsłodszy i najprzyjemniejszy owoc zmartwychwstania i zarazem odkupienia człowieka.

Rozważania o. Tomasza Dąbka prezentują biblijny przekaz o pustyni, jako miejscu w którym Bóg dokonuje wielkich rzeczy, ale które samo w sobie jest surowe, wymaga wysiłku, przezwyciężania przeciwności, by dojrzewać do pełnej jedności z Bogiem.

Cenimy ludzi, którzy całkowicie poświęcają się wykonywanym zadaniom. Ile czasu i łaski potrzeba, aby cały człowiek poświęcił się modlitwie? To trudne pytanie i odpowiedź zawsze będzie inna, bo każdy człowiek jest inny. Prawdziwa modlitwa serca dzieje się nieustannie: modlitwa Jezusowa, powtarzana wiele razy w ciągu dnia, praktykowana spontanicznie w wolnych chwilach, wprowadza Boga w serce naszego życia, do samego centrum naszego człowieczeństwa.

Misterium świąt chrześcijańskich jest już drugą książką Odona Casela (1886–1948), wybitnego mystagoga ubiegłego stule­cia, którą publikujemy w ramach serii „Modlitwa Kościoła”.

Pozycja ta utrzymana jest w stylu żywej przemowy do odbiorców, jako zapis konferencji duchowych wygłaszanych przez Autora przy okazji poszczególnych świąt roku liturgicznego. Sam Autor – co stwierdza w przedmowie – tę właśnie formę przekazu uznawał za nader korzystną w refleksji nad liturgią, ponieważ – jako swego rodzaju wtajemniczenie – bliższa jest naturze samej liturgii.

Mimo wielu lat, jakie upłynęły od wydania oryginału, myśli zawarte w konferencjach Casela nie tracą na aktualności.

W refleksji Casela forma i treść stanowią całość. Mowa jest w niej wszakże nie w pierwszym rzędzie o formie, lecz o tym, co się w liturgii dzieje, i co dzieje się w uczestniczącym w niej człowieku.