Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec

Dlaczego mamy zajmować się historią liturgii?

Liturgia Kościoła katolickiego to budowla, w której nadal żyjemy i w istocie jest to ten sam budynek, w którym chrześcijanie żyli wiele wieków przed nami.

Przez dwa tysiąclecia jego struktura stawała się coraz bardziej skomplikowana, wciąż przebudowywana i kształtowana, tak że plan budynku zaciemniał się do tego stopnia, że przestaliśmy się w nim czuć jak w domu, bo przestaliśmy go rozumieć.

Musimy więc zapoznać się z planami, bo one powiedzą nam, jaki był prawdziwy zamysł dawnych architektów, a jeśli zrozumiemy ich intencje, nauczymy się bardziej cenić budowlę.

A jeśli będzie konieczne dokonanie zmian struktur czy zaadaptowanie ich do potrzeb współczesnych ludzi, zrobimy to w taki sposób, żeby tam gdzie to możliwe nie utracić niczego z drogocennego dziedzictwa.

Komentarz ten nie jest „naukową rozprawą” o Regule św. Benedykta. Został on stworzony i napisany w bardzo ściśle określonych i kon­kretnych ramach wykładów dla nowicjuszy.

Dlatego może zainteresować jedynie tych, którzy na co dzień zmagają się z proble­ma­mi życia monastycznego w jak najbardziej realnie istniejącym zgromadzeniu albo się do tego przygotowują.

Reguła jest stworzona po to, by nią żyć. Tę treść zawiera jej nazwa „Reguła życia”, jako sposób regulowania i kierowania życiem. Życie jest więc na pierwszym miejscu.

Apoftegmat jest króciutkim tekstem, najczęściej zbudowanym na zasadzie: ktoś zapytał – ktoś inny odpowiedział.

Uczeń zapytał mistrza – mistrz rzekł to i to. To najstarsza konstrukcja w tym gatunku literackim. Nie jest on właściwy tylko dla chrześcijaństwa, pojawia się też często w tradycji pogańskiej, nią nie będziemy się jednak tu zajmować.

Nazwa tych opowieści pochodzi od greckiego słowa apophtegma, które tłumaczy się jako „wypowiedź, sentencja”.

Apoftegmatów są tysiące i jest to typ literatury duchowej, po Biblii, najbardziej popularny w świecie chrześcijańskim. Były spisywane po grecku, łacinie, syryjsku, koptyjsku, gruzińsku, w języku gyyz, którym posługuje się chrześcijańska Etiopia. Są też ormiańskie i arabskie.

Bezczynność jest wrogiem duszy. Dlatego też bracia muszą się zajmować w określonych godzinach pracą fizyczną i również w określonych godzinach czytaniem duchownym (RB 48,1).

Jednym ze zwyczajów, które praktykuje się w każdym klasztorze benedyktyńskim, jest czytanie wybranej lektury podczas obiadu. Co tydzień wyznaczany jest lektor, który w okresie pełnienia swojej posługi czyta dla wspólnoty konkretną publikację. Po zakończonym obiedzie odczytywany jest fragment z Reguły św. Benedykta na dany dzień.

Wiedzą o tym goście opactwa oraz oblaci benedyktyńscy, którzy w swoim środowisku również praktykują codzienną lekturę Reguły podzielonej na fragmenty na każdy dzień roku.

Zbiór tekstów ojca Włodzimierza Zatorskiego skupionych wokół tematu lectio divina, praktyce czytania Pisma Świętego, która zajmuje szczególne miejsce w tradycji monastycznej i życiu każdego benedyktyna.

Patrząc na ilość tekstów i nagrań ojca Zatorskiego, które dotyczyły tej praktyki, można śmiało powiedzieć, że obok Reguły św. Benedykta, był to temat w czołówce zainteresowań Autora.

Teksty, które znajdziesz na kolejnych stronach, to owoc głębokiej refleksji biblijnej o. Włodzimierza Zatorskiego OSB. Podzieliliśmy je na dwie części. Pierwsza to wprowadzenie teoretyczne, a druga — przykłady odczytania wybranych fragmentów z Pisma Świętego. 

Druga grupa kazań Cezarego wydawanych przez G. Morina po Admonitiones jest największa. Stanowi prawie połowę pracy oratorskiej biskupa z Arles. Różnorodność źródeł używanych przez niego w kazaniach o Piśmie Świętym pokazuje, jak bardzo karmił się kulturą patrystyczną, zwłaszcza Orygenesem i Augustynem. Podobnie jak jego poprzednicy komentując, nieustannie odwołuje się do tekstu biblijnego.

Wprawdzie nie nazywał tych kazań homiliami, jednakże określenie to byłoby bardziej odpowiednie dla wszystkich jego Sermones de Scriptura, gdyż homilia to „egzegetyczny i praktyczny komentarz do tekstu Pisma Świętego” 

Cezary z Arles urodził się w 470 r. w Cabillonensis (obecnie Chalon-sur-Saône) prawdopodobnie w rodzinie o rzymskim rodowodzie i już chrześcijańskiej. Młodość spędził w klasztorze na jednej z wysp Leryńskich, następnie, z powodu słabego zdrowia, udał się do Arles, gdzie otrzymał święcenia kapłańskie...

Siostra Małgorzata Borkowska nie traci czasu na frazesy. Wodolejstwo nie wchodzi w grę. Zamiłowanie do słowa to dla niej coś więcej niż hobby filologa; to jedna z form adoracji Niewidzialnego. Czym są Podpowiedzi? Sentencjami? Życiowymi radami? Wszystkim po trochu. To może współczesnymi apoftegmatami?

Kiedyś robił to abba Antoni, abba Pojmen, abba Jakiśtam, a dziś kilkaset lat po nich wypowiada je amma Małgorzata.

Autorka raczej nigdy by siebie tak nie nazwała, ale my owszem. Sędziwa mniszka z Żarnowca daje nam krótkie światła dla życia. Myśli, które wprowadzają w głąb siebie po to, by wyprowadzić ku Osobowemu Partnerowi Do Dialogu. 

Biblijne medytacje siostry Małgorzaty Borkowskiej - benedyktynki.

Szczenięta pod stołem jadają z okruszyn dzieci… – mówiła do Chrystusa Syrofenicjanka (Mk 7,28). Co ja się kiedyś naprosiłam czcigodnej redakcji Biblii Tynieckiej! Co się natłumaczyłam, że po polsku szczenięta pod stołem mogą jeść z podłogi, ale nie z okruszyn; i mogą jeść okruszyny chleba (upuszczone przez dzieci), ale nie okruszyny dzieci… Nic nie pomogło, składnia grecka czy może wpojona w młodości łacińska okazała się silniejsza od rodzimej, i po dziś dzień w Ewangelii Marka szczenięta jadają okruszyny dzieci. Przynajmniej w okolicach Tyru i Sydonu; na szczęście, nie u nas.

A ten tomik to właśnie takie okruchy, sypiące się ze stołu bez ładu i składu ani (na ogół) wzajemnego powiązania.

Niniejsza książka jest studium z zakresu teologii biblijnej. Zostały tu systematycznie poklasyfikowane i skomentowane teksty przede wszystkim z Nowego Testamentu.

Celem tej syntezy jest pozwolić czytelnikowi usłyszeć zawarty w nich apel o prawowierność, apel skierowany do wyznawców Chrystusa, do członków Jego Kościoła, na czele z tymi, którzy są odpowiedzialni za przekaz wiary.

Książka ta jest przeznaczona przede wszystkim dla wierzących. Niemniej może ona przydać się także niewierzącym o tyle, że pozwoli im zrozumieć, na czym się opiera nieustępliwość Magisterium Kościoła, to jego non possumus, w wielu żywotnych sprawach, które sami inaczej oceniają.

„Nieznajomość Pisma Świętego jest nieznajomością Chrystusa” – przypomina słowa św. Hieronima Konstytucja o Objawieniu Bożym Drugiego Soboru Watykańskiego (zob. KO 25).

Czytanie Biblii obok liturgii stało się fundamentem odnowy posoborowej. Jest to właściwie powrót do najstarszej tradycji i praktyki duchowej. Na stałym kontakcie z Pismem Świętym opierała się duchowość Izraela – narodu wybranego Starego Testamentu.

Lectio divina – Boże czytanie – jest praktyką stałego czytania Pisma Świętego, niezmiernie ważną dla właściwego wzrostu wiary i poznania Boga. Nie chodzi jednak o jakiekolwiek czytanie Pisma Świętego, lecz o kontakt z żywym Bogiem przez spotkanie z Jego Słowem. 

Dzięki przyjaźni i zaufaniu, którymi już od dawna obdarza nas tak nam droga kartuzja, wielka i czysta, trafiły do nas te dwa teksty, które mamy w rękach.

Pierwszy, Wprowadzenie do życia wewnętrznego - wydaje się niemożliwe, by mówić jeszcze prostszym językiem o najwznioślejszych sprawach życia chrześcijańskiego. Jest na tych stronicach jakby ewangeliczna przejrzystość.

Drugi, to 10 krótkich „kazań” wygłoszono pomiędzy 1940 a 1943 rokiem, w strasznych latach wojny. Przedstawiamy je w porządku chronologicznym.

Są one niczym rajskie źródła bijące na pustyni tego świata.

Gdy Augustyn przystępował do pisania swego dzieła poświęconego dziewictwu, w kościelnym piśmiennictwie istniała już długa tradycja literackiego opracowywania tego tematu.

Niemal wszyscy wybijający się, tak głębią teologicznej refleksji jak i literackim kunsztem, chrześcijańscy autorzy tamtej doby, poświęcili specjalnie dziewictwu przynajmniej po jednym utworze. W ich szeregu znajdują się tacy greccy autorzy jak św. Atanazy, św. Grzegorz z Nazjanzu, św. Grzegorz z Nyssy, św. Bazyli z Ancyry czy św. Jan Chryzostom, a wśród reprezentantów łacińskiego Zachodu św. Hieronim i św. Ambroży.

Listę tę zamyka św Augustyn, który chociaż napisał swój traktat w 401 roku, czyli już na początku następnego wieku, to jednak motywy, jakimi się kierował podejmując ów temat, wiążą się bardzo ściśle z sytuacją zaistniałą u schyłku czwartego stulecia.

Pierwszy tom przekładu dzieła Jana Kasjana "Collationes Patrum" obejmujący rozmowy 1 do 10, opatrzony wstępem i bogatą bibliografią. Dzieło to odegrało znaczący wpływ na kształtowanie się monastycyzmu zachodniego.

W pierwszym tomie możemy śledzić z uwagą nie tylko znane podwaliny nauki o tym, co dziś katechizm określa jako siedem grzechów głównych (Rozmowa V z abba Serapionem o ośmiu wadach głównych), ale także rozważania na temat teodycei (Rozmowy VI i VIII) czy wreszcie coraz bardziej popularne uwagi dotyczące modlitwy (Rozmowy IX i X).

Kolejny tom Rozmów Jana Kasjana, w znakomitym przekładzie ks. Arkadiusza Noconia.

W tomie drugim sięgamy po tematy, które w nie mniejszym stopniu miały wpływ przez wieki na to, w jaki sposób ludzie Zachodu mówili i myśleli na tematy związane z życiem duchowym.

Rozmowa XIV zajmuje się w zasadzie wykładem podstaw tego, co później zostanie określone jako lectio divina; Rozmowa XVI podejmuje klasyczny dla piśmiennictwa łacińskiego temat przyjaźni choć, jak to Kasjan, czyni to w dość przewrotny sposób poświęcając ostatecznie większość uwagi temu, co prawdziwej przyjaźni się sprzeciwia, a mianowicie wadzie gniewu.

Po tym, jak na prośbę błogosławionych biskupów Helladiusza i Leoncjusza ułożyłem i wydałem, za łaską Chrystusa, [pierwsze] dziesięć Rozmów z Ojcami, drugie siedem dedykowałem błogosławionemu biskupowi Honoratowi oraz świętemu słudze Chrystusa – Eucheriuszowi.

A teraz sądzę, że tę samą liczbę powinienem poświęcić wam, o święci bracia, Jowinianie, Minewriuszu, Leoncjuszu i Teodorze. Ty bowiem Teodorze założyłeś fundamenty tego świętego i chwalebnego powołania [disciplina] mniszego w galijskiej prowincji według surowości starodawnych cnót. Wy zaś pozostali przez swoje nauki nie tylko pobudziliście mnichów do szczególnego pragnienia doskonałości klasztornej, lecz także do pożądania wzniosłego życia pustelniczego.

Rozmowa XVI Kasjana z abba Józefem O przyjaźni, którą w nowym przekładzie publikujemy w niniejszym tomie (jako zwiastun edycji drugiej części Rozmów), jest bez wątpienia traktatem wyjątkowym w całej literaturze wczesnochrześcijańskiej.

Przyjaźń to temat niezwykle istotny dla właściwego rozwoju każdego człowieka, na wszelkich płaszczyznach, w tym również duchowej. Stąd temat ten podejmowany był już szeroko w dziełach autorów starożytnych. Jego wagę dostrzegali również Ojcowie Kościoła, jak Klemens Aleksandryjski, Jan Chryzostom, Ambroży, Hieronim, Augustyn.

Jest jednak rzeczą interesującą, że aż do czasów Jana Kasjana, żaden z autorów chrześcijańskich nie poświęcił przyjaźni osobnej rozprawy.

Prezentowana w niniejszej książeczce Rozmowa XIV. O wiedzy duchowej dotyczy pewnego szczególnego sposobu modlitwy i lektury Pisma Świętego.

Tekst rozmowy dotyczy zdobywania wiedzy duchowej, czyli tej najtrudniej dostępnej, poprzez wytrwałą medytację Pisma Świętego.

Niemożliwe jest owocne dążenie do wiedzy duchowej, czyli właściwego zrozumienia Pisma Świętego, jeśli nie prowadzi się jednocześnie takiego życia, które zmierza do wykorzenienia wad i wzrostu cnót.

Część II Homilii na Księgę Ezechiela, których autorem jest św. Grzegorz Wielki.

Homilie na księgę Ezechiela to bodaj najmniej znane dzieło papieża Grzegorza Wielkiego. Brak jego tłumaczenia, opracowań i artykułów w języku polskim, ale również dotycząca go bibliografia w literaturze obcojęzycznej jest skromna.

Przyczyną tego stanu rzeczy może być mała ilość tłumaczeń Grzegorzowego dzieła na języki nowożytne oraz dość późne pojawienie się wydań krytycznych.

Przeor z Fonte Avellana jest autorem 180 listów – z których wiele to obszerne traktaty teologiczne czy moralizatorskie – żywotów świętych, licznych kazań i poezji.

Mimo ogromnego wpływu, jaki eremita wywarł na współczesnych oraz potomnych (np. na Dantego, Petrarkę i Boccaccia), pozostaje on wciąż najmniej znanym Doktorem Kościoła. Wybitny znawca myśli Damianiego Christian Lohmer uznał wręcz, że znają go jedynie „wtajemniczeni” .

Idee głoszone przez Piotra Damianiego nie zawsze były rozumiane (albo też: przyjmowane) nawet przez ludzi Kościoła, dopiero w roku 1828 Leon XII oficjalnie ogłosił Avellanitę Doktorem Kościoła.

Homilie na księgę Ezechiela to bodaj najmniej znane dzieło papieża Grzegorza Wielkiego. Brak jego tłumaczenia, opracowań i artykułów w języku polskim, ale również dotycząca go bibliografia w literaturze obcojęzycznej jest skromna. Przyczyną tego stanu rzeczy może być mała ilość tłumaczeń Grzegorzowego dzieła na języki nowożytne oraz dość późne pojawienie się wydań krytycznych.

Inną przyczyną braku zainteresowania tym dziełem może być to, iż wiele tematów, które jego autor podejmuje w Homiliach na księgę Ezechiela, w sposób bardziej obszerny i szczegółowy rozwinął w innych dziełach, a w sposób szczególny w swym monumentalnym Komentarzu do księgi Hioba (Moralia).

Repertuar śpiewu gregoriańskiego został zreformowany w czasach renesansu karolińskiego. Przez wiele lat reforma ta była przypisywana Grzegorzowi Wielkiemu, co uzyskało także odzwierciedlenie w sztuce malarskiej: obraz Ducha św. śpiewającego do ucha siedzącemu przy pulpicie papieżowi.

Seria wydawanych od 2010 roku płyt podejmuje się roli ukazania tego bogactwa głębi i zróżnicowania repertuaru gregoriańskiego. Ton czwarty jest tonem najbardziej wewnętrznym ze wszystkich innych. Dysponując niewielką ilością dźwięków stara się wyrazić całą słodycz i tajemnicę kontemplacji. Ta charakterystyka opisuje samą strukturę czwartego tonu: dla ucha przyzwyczajonego do tonacji durowych i molowych śpiewane melodie czwartego tonu sprawiają wrażenie jakby pozostawały w zawieszeniu na ostatnich dźwiękach. Śpiew się kończy, a kontemplacja pozostaje.