Nad Księgą Starców. Komentarz do "Gerontikonu" - s. Małgorzata Borkowska OSB | seria: Duchowość Wschodu i Zachodu

Wydawnictwo TYNIEC opublikowało jedną z książek św. Teofana, pt. "Droga do zbawienia", będącą pierwszym polskim przekładem jego dzieł. Zainteresowanie, jakie wzbudziła ta obszerna pozycja, zachęciło do tego, aby - w postaci mniejszej książeczki - opublikować kilka konferencji Teofana poświęconych modlitwie.

Nauka o modlitwie świętych starców jest prosta i przekonująca. Wypracowali oni swoistą interpretację wielowiekowej tradycji i przekazywali ją w zrozumiałych słowach. Wspominają o modlitwie ustnej, jako pierwszym etapie modlitwy i o modlitwie serca, jako drugim, wyższym poziomie.

Prawosławny klasztor założony w XV wieku znany jako Pustynia Optina stał się w XIX w. ważnym ośrodkiem duchowym za sprawą świątobliwych mnichów, nazywanych Starcami z Optyny. Stali się duchowymi przewodnikami dla przybywających tam rzesz pielgrzymów zauroczonych ich sposobem życia i modlitwą. Starcy byli nieprzeciętnymi osobowościami. Wśród nich byli ludzie prości, bez wykształcenia, ale i doskonale wykształceni arystokraci.

Po naukę i lekarstwo dla duszy przybywali tu m.in. Turgieniew, Tołstoj, Dostojewski. Ten ostatni uwiecznił nawet jednego z optyńskich mnichów – Ambrożego – w postaci starca Zosimy w „Braciach Karamazow”.

Publikacja Nad księgami opata Jana o naśladowaniu Chrystusa zawiera tekst O naśladowaniu Chrystusa oraz komentarz s. Małgorzaty Borkowskiej OSB.

W historii chrześcijaństwa mamy kilka dzieł literackich, które pochodzą ze środowisk monastycznych, czytane są powszechnie do dzisiaj, i szczególnie silnie wpłynęły na ukształtowanie się naszej duchowości, gdyż dały wyraz ludzkiej tęsknocie za Bogiem.

Najstarsze z nich to Księga starców i narosła wokół niej literatura egipskiej pustyni. Dalej, Wyznania św. Augustyna; zaliczam je do literatury monastycznej, gdyż autor był wedle ówczesnych pojęć mnichem, chociaż w mieście; założył nawet wspólnotę, napisał dla niej regułę, i jak większość Ojców Kościoła został biskupem z mnicha właśnie.

Następna jest Reguła św. Benedykta; jej nauka, ale przede wszystkim jej praktyka w niezliczonych wspólnotach, kształtowała życie chrześcijańskie (jak pisze Rowan Williams) przez sam fakt, że ukształtowała mnóstwo osobowości, które z kolei kształtowały społeczeństwo. Czwarta jest księga O naśladowaniu Chrystusa.

Najwcześniejsze rękopiśmienne kopie Naśladowania pochodzą z Włoch i oczywiście nie są przez kopistów wyraźnie datowane. Ponieważ jednak cechy pisma i szczegóły wykonania pozwalają datować średniowieczne rękopisy z dużą dokładnością, jest pewne, że najstarsza zachowana kopia (podkreślmy: kopia już, nie pierwopis autorski), sporządzona w Vercelli i tam do dziś przechowywana, powstała między rokiem 1280 a 1330. Nie później. Otóż nawet koniec tego przedziału czasowego to jeszcze równe pół wieku przed przyjściem na świat Tomasza a Kempis (1380-1471), któremu na północny wschód od Alp przypisuje się do dzisiaj autorstwo tej księgi; a blisko sto lat przed jego dojrzałą działalnością pisarską.

Sentencje Ojców Pustyni ułożone według głównych tematów życia ascetycznego. Zbiór zawiera także apoftegmaty anonimowe.

O ile poprzednie tomy Apoftegmatów Ojców Pustyni zawierały jednolite kolekcje powiedzeń Ojców, tom obecny składa się z różnego rodzaju tekstów. Większą jego część stanowią właśnie apoftegmaty. Po raz pierwszy w języku polskim ukazują się apoftegmaty etiopskie. Ukazują one wielkie, a mało znane bogactwo życia monastycznego w Etiopii, korzeniami swymi sięgające wszak IV w. W kolejnej części Czytelnik znajdzie przekłady z tzw. mniejszych zbiorów greckich i łacińskich. Uzupełnieniem tomu są dwie serie z nieco innego gatunku, tzw. opowiadań dla duszy pożytecznych (Pawła z Monemwazji i Jana Moschosa).